.jpg) |
| /Fot. Aneta Lipska |
A więc... przedstawiam pierwszy odcinek mojej pracy magisterskiej pt. "Podróż Amelii. Struktury mityczno-inicjacyjne w filmie Amelia Jeana-Pierre’a Jeuneta".
Uniwersytet Warszawski
Wydział Polonistyki
Aneta Lipska
Nr albumu: 308177
Podróż Amelii. Struktury mityczno – inicjacyjne w filmie Amelia Jeana-Pierre’a Jeuneta
Praca magisterska
na kierunku kulturoznawstwo – wiedza o kulturze
Praca wykonana pod kierunkiem
dr. hab. Seweryna Kuśmierczyka
Instytut Kultury Polskiej
Warszawa, styczeń 2014
Streszczenie
Autorka pracy
ukazuje na tle dotychczasowych odczytań dzieła Jeuneta interpretację Amelii poprzez analizę występujących w
filmie struktur mityczno – inicjacyjnych. Omówione zostały także następujące
konteksty interpretacyjne: wątki autobiograficzne, francuskość i poetycki
realizm, baśń i miłość jak z bajki, impresjonizm i filozofia carpe diem (epikureizm), groteska oraz
animacja i komiks, surrealizm i wstęga Möbiusa.
W pracy przedstawiono
„wyprawę bohaterki” na podstawie koncepcji J. Campbella. Autorka odwołuje się
również do teorii Ch. Voglera, który wzorował się na idei Campbella. Podróż
Amelii składa się z trzech faz: odejścia, inicjacji i powrotu, które są także
podzielone na etapy. Bohaterka przechodzi przez stadia rozwoju osobowości. Są
to: cień, nawiązanie relacji z osobą płci przeciwnej, animus, Stary Mędrzec i
jaźń.
Słowa kluczowe
Amelia, podróż, struktura mityczno – inicjacyjna, przemiana, film, Jean-Pierre
Jeunet
Temat pracy dyplomowej w języku angielskim
Amelia’s journey. Structures referring to mythology and
initiation in the film Amelia of
Jean-Pierre Jeunet
Dziedzina pracy
(kody wg programu Socrates-Erasmus)
14.7
kulturoznawstwo
SPIS TREŚCI
Wstęp
1. Dotychczasowe interpretacje Amelii
1.1. Wątki autobiograficzne
1.2. Francuskość i poetycki realizm
1.3. Baśń i miłość jak z bajki
1.4. Impresjonizm i filozofia carpe diem (epikureizm)
1.5. Groteska oraz animacja i komiks
1.6. Surrealizm i wstęga Möbiusa
2. Struktury mityczno – inicjacyjne w filmie Amelia
2.1. Odejście
2.1.1. Świat powszedniości
2.1.1.1. Dzieciństwo
2.1.1.2. „Dorosłość”
2.1.2. Wezwanie do wyprawy
2.1.3. Sprzeciwianie się wezwaniu
2.1.4. Pomoc sił nadprzyrodzonych
2.1.5. Przekroczenie pierwszego progu
2.1.6. Brzuch wieloryba
2.2. Inicjacja
2.2.1. Sprawdziany, sprzymierzeńcy, wrogowie
2.2.2. Zbliżenie do najgłębszej groty
2.2.3. Próba
2.2.4. Nagroda
2.3. Powrót
2.3.1. Odmowa powrotu
2.3.2. Pomoc z zewnątrz
2.3.3. Powrót
2.3.4. Mistrz dwóch światów
2.3.5. Wolność życia
Zakończenie
Bibliografia
A. Literatura
B. Źródła internetowe
Filmografia
WSTĘP
Amelia[1] (2001) Jeana-Pierre’a Jeuneta przedstawia wyjętą ze świata fantazji narrację o tytułowej bohaterce – marzycielce i jej problemach egzystencjalnych, które tytułowa bohaterka uświadamia sobie z wielką mocą w chwili, gdy dosięga ją miłość. Stopniowo dokonuje się w niej przemiana, która pozwoli jej cieszyć się szczęściem. Zanim to jednak nastąpi, dziewczyna uszczęśliwia innych ludzi. W tym widzi sens swojego życia. Film jest więc opowieścią o wewnętrznej przemianie Amelii i o miłości, która jest z nią nierozerwalnie związana. Problematyka przemiany tytułowej bohaterki oraz wyrażenie owego procesu za pomocą języka filmu nie zostały dotychczas podjęte przez krytyków i teoretyków filmu, dlatego też postanowiłam zająć się tym tematem. Uważam bowiem tę interpretację za kluczową w przypadku omawianego dzieła filmowego.
Najważniejsze pozycje dotyczące Amelii to angielska publikacja Jean-Pierre Jeunet, autorką której jest Elizabeth Ezra[2] oraz artykuł Amelia, córka Weroniki, napisany przez Mirosława Przylipiaka[3]. Nie interpretowali oni filmu Jeuneta pod kątem rozwoju osobowości głównej bohaterki, jednakże ich spostrzeżenia są cenne dla autorki pracy. W niniejszej pracy wykorzystano również wiele innych publikacji książkowych oraz artykułów polskich i zagranicznych.
Przemiana bohaterki jest prawdziwa, choć dokonuje się w świecie surrealistycznym, będącym efektem wyobraźni samej Amelii. Dzieło Jeuneta jest zatem opowieścią surrealistyczną, stworzoną przez reżysera – artystę oraz powołaną przez niego do życia postać. W tej opowieści trudno odróżnić fantazję od rzeczywistości, bo marzenia bohaterki kreują prawdziwe zdarzenia. Świat realny jest tożsamy ze światem marzeń. Surrealizm i teoria wstęgi Möbiusa stanowią najważniejszy kontekst interpretacyjny filmu. Innymi, wyróżnionymi w pierwszym rozdziale pracy przez autorkę, kontekstami są: wątki autobiograficzne, francuskość i poetycki realizm, baśń i miłość jak z bajki, impresjonizm i filozofia carpe diem (epikureizm), groteska oraz animacja i komiks. W tych kategoriach dotychczas interpretowano Amelię. Wyjątek stanowi impresjonizm i powiązanie go z filozofią carpe diem, na co zwróciła uwagę dopiero autorka pracy.
W filmie Jeuneta zawarty jest obrzęd przejścia, który wiąże się ściśle ze wspomnianą przemianą wewnętrzną bohaterki. Jednocześnie w ten rytuał obrazujący duchową podróż wpisuje się Jungowska psychologia głębi. Amelia bowiem przechodzi przez etapy indywiduacji[4], związane z archetypami. Są to kolejno: cień, nawiązanie relacji z osobą płci przeciwnej, animus[5], Stary Mędrzec (osobowość maniczna), jaźń[6]. „Archetypy są reprezentacjami psychologicznie koniecznych reakcji na pewne nietypowe sytuacje; omijając świadomość prowadzą – dzięki swym wrodzonym potencjalnościom – do zachowań odpowiadających psychologicznej konieczności”[7].
Powyższe stadia rozwoju osobowości zostaną opisane w momencie ich zaistnienia w danym etapie obrzędu przejścia. Joseph Campbell w książce pt. Bohater o tysiącu twarzy wyróżnia trzy fazy: 1. Odejście (Oddzielenie); 2. Inicjację (nazywaną także fazą liminalną) i 3. Powrót[8]. Drugi rozdział pracy traktującej o podróży Amelii podzielony jest według tego schematu, z uwzględnieniem jeszcze mniejszych podrozdziałów, które stanowią etapy odejścia, inicjacji bądź powrotu prezentując w ten sposób struktury mityczno – inicjacyjne. Segmentacja ta zastosowana jest na podstawie koncepcji Campbella, jednakże pojawiają się również, zwłaszcza w podrozdziale 2.2.[9], nazwy zaczerpnięte z książki Podróż autora. Struktury mityczne dla scenarzystów i pisarzy, napisanej przez Christophera Voglera[10]. Twórca owej publikacji, wskazując na dane momenty wędrówki bohatera, nawiązuje do teorii Campbella. Zaproponowane przez niego zmiany w niewielkim stopniu różnią się od pierwowzoru. Idea pozostaje ta sama. Spostrzeżenia Voglera, które przywołuję w pracy, stosuję jako uszczegółowienie koncepcji Campbella.
Celem pracy jest ukazanie, na tle dotychczasowych odczytań dzieła francuskiego reżysera, analizy i interpretacji Amelii, która odwołuje się do koncepcji wyprawy bohatera i wiążących się z nią struktur mityczno – inicjacyjnych.
By zrealizować zamierzony cel pracę podzielono na dwa rozdziały: 1. Dotychczasowe interpretacje Amelii i 2. Struktury mityczno – inicjacyjne w filmie Amelia. Każdy rozdział posiada podrozdziały, które również ulegają podziałom na dalsze podrozdziały. Na końcu podrozdziałów: 2.1., 2.2. i 2.3., przedstawiających etapy podróży bohaterki, dokonano podsumowania.
Zaproponowana w pracy interpretacja Amelii nawiązująca do podróży bohatera stanowi swoiste „novum”. Ponadto autorka przywołując wcześniejsze sposoby odczytania dzieła Jeuneta odwołuje się do obrazu filmowego i pokazuje w nim wiele elementów, których dotąd nie zauważono. Niniejsza praca jest próbą pogłębionej analizy i interpretacji Amelii.
[1] Tytuł oryginalny: Le Fabuleux destin d’Amélie Poulain.
[2] E. Ezra, Jean-Pierre Jeunet, University of Illinois Press Urbana And Chicago 2008.
[3] M. Przylipiak, Amelia, córka Weroniki, w: Kino Kieślowskiego, kino po Kieślowskim, red. Andrzej Gwóźdź, Warszawa 2006.
[4] Proces indywiduacji będąc obrazem „inicjacji w rzeczywistość wewnętrzną wymaga pełnego świadomego zaangażowania człowieka” i prowadzi do „całkowitej przemiany osobowości”. Zob. : J. Prokopiuk, C. G. Jung, czyli gnoza XX wieku, w: C. G. Jung, Archetypy i symbole. Pisma wybrane, tłum. J. Prokopiuk, Warszawa 1993, s. 23, 28.
[5] W przypadku Amelii; jeżeli bohaterem byłby mężczyzna, to odnosiłaby się do niego anima.
[6] Jako zwieńczenie całego procesu.
[7] J. Prokopiuk, C. G. Jung, czyli gnoza XX wieku, dz. cyt., s. 20.
[8] „Klasyczny schemat mitologicznej wyprawy bohatera jest powiększeniem wzoru spotykanego w obrzędach przejścia: oddzielenie – inicjacja – powrót, który można nazwać jądrem monomitu”. Cyt. za: J. Campbell, Bohater o tysiącu twarzy, tłum. A. Jankowski, Poznań 1997, s. 34.
[9] Przy interpretacji inicjacji w 2.2. właściwsze wydaje się użycie określeń pochodzących od Christophera Voglera. W przypadku Amelii trudno zastosować nazwy etapów drugiej fazy obrzędu przejścia, które wymienia Joseph Campbell. Dotyczy to zwłaszcza jej dwóch kluczowych momentów, a mianowicie zbliżenia do najgłębszej groty i próby. Podrozdział 2.2.3. nosi tytuł Próba, a więc tak jak etap wyróżniony przez Voglera. Nie dzielę tego podrozdziału na spotkanie z boginią, kobietę jako kusicielkę, pojednanie z ojcem i apoteozę, które przywołuje Campbell, ponieważ trudno jest je znaleźć w filmie Jeuneta. Wybrana przeze mnie kompozycja 2.2. wydaje się klarowniejsza i uzasadniona, gdyż jest bliższa filmowi. Posługuję się publikacją Voglera, ponieważ jest duże prawdopodobieństwo, że była ona znana reżyserowi Amelii.
[10] Autorka pracy przywołuje także ustalenia Victora W. Turnera, które dotyczą procesu rytuału przejścia.
